Διάλεκτοι

Διαίρεση γλώσσας: Κριτήρια

Γεωγραφική καταγωγή Γεωγραφικές ποικιλίες (οριζόντια κατάταξη)	Κοινωνική συμπεριφορά Κοινωνικές ποικιλίες (κάθετη κατάταξη)
Ιδίωμα-διάλεκτος-ιδιωματισμός-ιδιωτισμός	Ανάλογα με: ηλικία, μόρφωση, κοινωνική τάξη, ιδεολογία, φύλο, καταγωγή, κοινωνική περίσταση	Ειδικές γλώσσες (ανάλογα με το επάγγελμα του ομιλητή)

Γεωγραφικές ποικιλίες

Αποτελούν τη διαφοροποίηση της γλώσσας μέσα στο χώρο και η λειτουργία τους είναι κυρίως θετική, αλλά υπό προϋποθέσεις μπορεί να αποβεί και αρνητική

Θετική πλευρά

·         Τα ιδιώματα συνθέτουν την Κοινή Νεοελληνική γλώσσα και την τροφοδοτούν με γλωσσικό υλικό.

·         Αποτελούν διαφοροποίηση της νεοελληνικής γλώσσας μέσα στο χώρο, άλλοτε πιο μικρή κι άλλοτε μεγαλύτερη, ανάλογα με τη διαφοροποίηση της κοινωνίας μέσα στο χώρο. Είναι φυσικό να υπάρχει αυτή η διαφοροποίηση, αφού η γλώσσα είναι άλλοτε το μέσο επικοινωνίας των μελώς της εκάστοτε γλωσσικής κοινότητας (π.χ. διαφορετική η μορφή της αστικής κοινωνίας κι άλλη της αγροτικής).

·         Στα διάφορα ιδιώματα, εκτός από τα γλωσσικά, διαφαίνονται κι άλλα πολιτιστικά στοιχεία σχετικά με τον τρόπο ζωής, σκέψης κτλ του λαού.

·         Με τη γνώση των ιδιωματικών και διαλεκτικών στοιχείων γίνεται ευκολότερα κατανοητή η σημασία και η χρήση των λέξεων της κοινής νεοελληνικής, αφού είναι γνωστό ότι στα διάφορα ιδιώματα και τις διαλέκτους σώζονται γλωσσικά στοιχεία των αρχαίων διαλέκτων και αρχαιοελληνικές λέξεις ενεργές έως σήμερα και ενσωματωμένες στην κοινή νεοελληνική γλώσσα.

·         Ανάλογα με το γεωγραφικό χώρο όπου ομιλείται η κάθε διάλεκτος, π.χ. σε αγροτική ή παράκτια περιοχή, έχει και μεγαλύτερο αριθμό λέξεων για τα στοιχεία των περιοχών αυτών, π.χ. Στην Κρήτη υπάρχει πλούσιο λεξιλόγιο σχετικό με τη θάλασσα.

·         Ιδιαίτερα ωφέλιμα είναι τα ιδιωματικά και διαλεκτικά στοιχεία για τη λογοτεχνία, χρησιμοποιούμενα στα διαλογικά κυρίως μέρη των κειμένων της, αφού αποταμιεύεται γλωσσικός θησαυρός, καταγράφονται στοιχεία του λαϊκού μας πολιτισμού, αποδίδεται παραστατικότερα το πνεύμα και το ήθος των προσώπων και του λαού, λειτουργεί δηλ. αποτελασματικότερα ο λόγος (πρβλ, έργα των Σολωμού, Παπαδιαμάντη, Καζαντζάκη κ.α.)

Αρνητικά

·         Όταν κάποια διάλεκτος υπερτερεί των γειτονικών της, εγκυμονείται κίνδυνος για την ενότητα της κοινής γλώσσας ή η εμμονή στη χρήση μιας διαλέκτου αποτελεί εμπόδιο στην εκμάθηση της κοινής.

·         Ο ίδιος κίνδυνος υπάρχει όταν το ενδιαφέρον των λαών για τη γνωριμία τους με τα ιδιώματά τους έχει πολιτικό χωριστικό χαρακτήρα.

Σύμφωνα με τα παραπάνω η παρουσία των ιδιωμάτων στη γλώσσα μας πρέπει να αντιμετωπίζεται έτσι ώστε:

·         Να εκτιμάται η προσφορά τους στην κοινή νεοελληνική γλώσσα, για να εκλείψει η τάση ορισμένων να περιφρονούν ως κατώτερα τα ιδιώματα και τις διαλέκτους. Παράλληλα, αυτοί που έχουν μητρική τους γλώσσα κάποιο ιδίωμα δεν θα αισθάνονται ότι μιλούν μια «υποδεέστερη» γλώσσα.

·         Ο δάσκαλος-καθηγητής να μην αντιμετωπίζει τα διαλεκτικά στοιχεία των μαθητών ως εκφραστικά λάθη, αλλά να επισημαίνει τη λειτουργικότητά τους μέσα στη διάλεκτο και, ορμώμενος από αυτά, να οδηγεί τους μαθητές στην αναζήτηση αντιστοίχων ή ισοδύναμων γλωσσικών στοιχείων της κοινής εθνικής μας γλώσσας.

·         Να αντλούνται, όσο το δυνατό, χρήσιμα γλωσσικά στοιχεία από τα ιδιώματα και τις διαλέκτους, με τα οποία θα πλουτίζεται η κοινή νεοελληνική γλώσσα.

·         Να γίνεται σεβαστή ως πολύτιμο στοιχείο πολιτισμού η γλωσσική και κάθε άλλη λαϊκή δημιουργία και κληρονομιά.

 Ο ρατσισμός της γλώσσας: Η ομιλία, το γλωσσικό ιδίωμα των ομάδων, είναι διαφορετική από τόπο σε τόπο, από κοινωνία σε κοινωνία και αυτό το φαινόμενο συχνά δημιουργεί ένα γλωσσικό ρατσισμό:οι άνθρωποι με διαφορετικό ιδίωμα, που διαφέρουν δηλ. γλωσσικά από το υπόλοιπο σύνολο, αντιμετωπίζονται σαν ξένο σώμα. Γίνονται αντικείμενο σκωπτικών συμπεριφορών, απομονώνονται, περιθωριοποιούνται και πολλές φορές υποβιβάζεται η προσωπικότητά τους. Τα άτομα λοιπόν που διαφέρουν γλωσσικά  μπορεί να αναγκαστούν να προσαρμοστούν στα διαφορετικά κοινωνικά δεδομένα προκειμένου να αφομοιωθούν,  και υποχρεώνονται έτσι να εγκαταλείψουν ή/και να έρθουν σε ρήξη με το προηγούμενο γλωσσικο και κοινωνικό τους περιβάλλον. Αυτό, βέβαια, δεν θα ήταν απαραίτητο, αν ήταν ευρύτερα αποδεκτή η προσφορά των διαλέκτων, ιδιωμάτων κλπ (βλ. παραπάνω) και αν τα άτομα συνειδητά διαφοροποιούσαν το λόγο τους ανάλογα με τις περιστάσεις.

Άσκηση

Να παρακολουθήσετε δύο σκηνές ενός επεισοδίου από τη σειρά του Mega “ 7 Θανάσιμες Πεθερές- Η Πατρινιά πεθερά, μέρος Β’, https://www.youtube.com/watch?v=HJ8AJEv-Ptw , από το 49΄-53΄ κ΄ 54΄-57’ και να απαντήσετε στις ερωτήσεις:

1.       Τι συμβαίνει στις δύο αυτές σκηνές και γιατί υπάρχει δυσκολία (μικρότερη ή μεγαλύτερη) επικοινωνίας;

2.       Μπορούμε να μιλήσουμε για γλωσσικό ρατσισμό; Και αν ναι, από ποιον σε ποιον;

3.       Ποιος, κατά τη γνώμη σας, έχει δίκιο στη διαμάχη μεταξύ νεαρού και πεθεράς στην 1^η σκηνή (49΄-53΄);

4.       Πώς καταφέρνουν τελικά να συνεννοηθούν οι δυο συμπεθέρες στη 2^η σκηνή; Ποια είναι η γλώσσα που τους χωρίζει και ποια αυτή που τους ενώνει;

5.       Να υποθέσετε ότι είστε ένας φίλος του νεαρού στην 1η σκηνή (49΄-53΄) στον οποίο διηγείται τον διάλογό του με την πεθερά.  Προσπαθήστε, επιχειρηματολογώντας, να τον πείσετε να μην «σπάει πλάκα» με την προφορά των Πατρινιών. (200-250 λέξεις)

ή

6.       Να υποθέσετε ότι είστε μια φίλη της πεθεράς στην οποία διηγείται τον διάλογό της με τον νεαρό φίλο της κόρης της. Προσπαθήστε, επιχειρηματολογώντας να την πείσετε να μην είναι τόσο απόλυτη στις απόψεις της για το Πατρινό ιδίωμα. (200-250 λέξεις)