Γ. Σεφέρης: " Επί Ασπαλάθων..."

Γιῶργος Σεφέρης (1900-1973)

«Επί Ασπαλάθων...»

ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ποίημα του Σεφέρη και δημοσιεύτηκε στο Βήμα (23-9-71) τρεις μέρες μετά το θάνατό του στην περίοδο της δικτατορίας. Το ποίημα βασίζεται σε μια περικοπή του Πλάτωνα (Πολιτεία 614 κ.ε.) πον αναφέρεται στη μεταθανάτια τιμωρία των αδίκων και ιδιαίτερα του Αρδιαίου. Ο Αρδιαίος, τύραννος σε μια πόλη της Παμφυλίας, ανάμεσα σε άλλες ανόσιες πράξεις είχε σκοτώσει τον πατέρα του και τον μεγαλύτερο αδερφό του. Γι' αυτό και η τιμωρία του, καθώς και άλλων τυράννων, στον άλλο κόσμο στάθηκε φοβερή. 'Οταν εξέτισαν την καθιερωμένη ποινή που επιβαλλόταν στους αδίκους και ετοιμάζονταν να βγουν στο φως, το στόμιο δεν τους δεχόταν αλλά έβγαζε ένα μουγγρητό. «Την ίδια ώρα άντρες άγριοι και όλο φωτιά που βρίσκονταν εκεί και ήξεραν τι σημαίνει αυτό το μουγγρητό, τον Αρδιαίο και μερικούς άλλους, αφού τους έδεσαν τα χέρια και τα πόδια και το κεφάλι, αφού τους έριξαν κάτω και τους έγδαραν, άρχισαν να τους σέρνουν έξω από το δρόμο και να τους ξεσκίζουν επάνω στ' ασπαλάθια και σε όλους όσοι περνούσαν από εκεί εξηγούσαν τις αιτίες που τα παθαίνουν αυτά και έλεγαν πως τους πηγαίνουν να τους ρίξουν στα Τάρταρα». (Πλ. Πολιτεία 616).

	Ήταν ωραίο το Σούνιο τη μέρα εκείνη του Ευαγγελισμού πάλι με την άνοιξη. Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες το κόκκινο χώμα κι ασπάλαθοι*
5	δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια
	και τους κίτρινους ανθούς. Απόμακρα οι αρχαίες κολόνες, χορδές μιας άρπας αντηχούν
		ακόμη...
	Γαλήνη. — Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον; Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ, χαμένη στου μυαλού
10	τ' αυλάκια·*
	τ' όνομα του κίτρινου θάμνου δεν άλλαξε από εκείνους τους καιρούς. Το βράδυ βρήκα την περικοπή:* «τον έδεσαν χειροπόδαρα» μας λέει
15	«τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν
	τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι».
	Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του
20	ο Παμφύλιος Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος.
			31 του Μάρτη 1971

---

ασπάλαθοι: θάμνοι με μεγάλα αγκάθια και κίτρινα λουλούδια.
στου μυαλού τ' αυλάκια: στη μνήμη.
περικοπή: εννοεί το χωρίο 616 της Πολιτείας.

Το ποίημα, όπως μπορείτε να δείτε από την ημερομηνία συγγραφής του, είναι γραμμένο ακριβώς τέτοια εποχή (αν και 49 χρόνια πριν- τι συνέβαινε στην Ελλάδα τότε; Είναι κομβικής σημασίας η απάντηση αυτή).

Ποίημα ερμητικό, όπως και τα άλλα του Σεφέρη που είχαμε προλάβει να διαβάσουμε στην τάξη.

Για να το προσεγγίσετε

     Σκεφτείτε ότι βρισκόμαστε όλοι μαζί στην τάξη, στον κύκλο της ανάγνωσης που είχαμε υιοθετήσει τις προηγούμενες φορές

     Διαβάστε το ποίημα μια πρώτη φορά, αργά, ακολουθώντας το ρυθμό του ίδιου του κειμένου (υπενθυμίζω: τέλος στίχου παύση)

     Αν θέλετε, μπορείτε να το ακούσετε και εδώ:  https://www.youtube.com/watch?v=4ctLHc0FogM 

(δεν συγκρίνεται με τις αναγνώσεις μας στην τάξη, αλλά, αφού δε μπορούμε να κάνουμε αλλιώς…)

     Υπογραμμίστε τον στίχο που σας έκανε εντύπωση.

     Διαβάστε το ποίημα πολλές φορές (μαζί με το εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου).

Σκοπός σας είναι να μπορέσετε στο τέλος να γράψετε το δικό σας ερμηνευτικό σχόλιο, δηλαδή, ποιο νομίζετε ότι είναι το θέμα/ ερώτημα που εγείρει το κείμενο (προσοχή, όχι απλή αναδιατύπωση του περιεχομένου). Ποια στοιχεία του κειμένου σας βοήθησαν να σχηματίσετε αυτή την άποψη; Ποια είναι η δική σας στάση;

Για να σας βοηθήσω

     Διαβάστε τις παρακάτω σημειώσεις

     Κοιτάξτε τις ερωτήσεις και προσπαθήστε να τις απαντήσετε προφορικά. Θα σας βοηθήσουν να εντοπίσετε τα σημεία εκείνα του κειμένου που «δείχνουν» προς το θέμα του και υποδεικνύουν επίσης τους κειμενικούς δείκτες (= τα στοιχεία του κειμένου) που μπορούν να σας βοηθήσουν να στηρίξετε την απάντησή σας.

[Αν σας δυσκολεύει η παραγωγή ερμηνευτικού σχολείου, μπορείτε εναλλακτικά:

Να απαντήσετε σε οποιαδήποτε από τις άλλες εργασίες

Να ετοιμάσετε μια παρουσίαση του ποιήματος με τα ενδιαφέροντα για σας σημεία

Να δείτε την ταινία του Π. Βούλγαρη «Το χρονικό της δικτατορίας» και να την συσχετίσετε με το ποίημα.]

ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ θέλω να ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΘΕΙΤΕ το ΠΟΙΗΜΑ!!!!!

Καλή ανάγνωση!!!!!

Α. Η μυθική μέθοδος: ο μύθος χρησιμοποιείται σαν ένα στοιχείο δομικό, σαν ένα είδος διαγράμματος που βοηθά τον ποιητή να εκφράσει αντικειμενικότερα την εμπειρία του. Με άλλα λόγια, η μυθική μέθοδος είναι μια αντικειμενική συστοιχία, που έχει για μορφή μια μυθική ιστορία. Με την εφαρμογή της, έχουμε μια ταύτιση των στοιχείων του μύθου με τα στοιχεία της σύγχρονης πραγματικότητας και συνεπώς μια ταύτιση της μυθικής εποχής με τη σύγχρονη. Το παρόν και το παρελθόν γίνονται ένα, συνυπάρχουν στην ίδια χρονική στιγμή που αποτελεί τον χρόνο του ποιήματος. [Ν. Βαγενάς, Ο ποιητής και ο Χορευτής, Κέδρος, Αθήνα, 1979, 152-153]

Β. «Κι εκείνοι οι θάμνοι πιο κάτω, οι ασπάλαθοι, που ήτανε πάντα εκεί, τον καιρό του Πλάτωνα. Στην «Πολιτεία» του, ξέρετε, μιλάει γι’ αυτούς». Άγγιξε με το μπαστούνι του κάτι ανοιγμένες παπαρούνες. «Μια στιγμή ζωντανή, φθαρτή, επομένως, ανάμεσα σε αυτές τις πέτρες», είπε. Σώπασε κι ύστερα ξανάρχισε. «Περπατάμε ανάμεσα στους ναούς ενός πολιτισμού που πέρασε, η ποίησή μου όμως δεν αναφέρεται στο παρελθόν, παρά μιλάει για πράγματα τωρινά^. Οι αναφορές στο παρελθόν είναι και αναφορές στην παρούσα πραγματικότητα»,

[«Ο Σεφέρης συνομιλεί». Μια συνέντευξή του στην Ανν Φιλίπ, εφ. «Το Βήμα», 29.08.1971.]

Γ. Ἡ δήλωση τοῦ Σεφέρη κατὰ τῆς δικτατορίας

Ὁ Γιῶργος Σεφέρης στὰ πρῶτα χρόνια τῆς δικτατορίας εἶχε ἐπιλέξει τὴ σιωπὴ καὶ τὴν ἄρνηση νὰ δημοσιεύσει δουλειά του στὴν Ἑλλάδα. Στὶς 28 Μαρτίου τοῦ 1969, δυὸ χρόνια πρὶν τὸ θάνατό του, ἀποφασίζει νὰ μιλήσει γιὰ πρώτη φορὰ δημόσια καὶ νὰ καταγγείλει τὴ Δικτατορία. Ἡ δήλωσή του στὸ BBC ἔκανε τεράστια αἴσθηση στὴν Ἑλλάδα καὶ τὸ ἐξωτερικὸ καὶ ἔδωσε δύναμη καὶ ἐλπίδα στὸ ἀντιδικτατορικὸ κίνημα.

---

«Πάει καιρὸς ποὺ πῆρα τὴν ἀπόφαση νὰ κρατηθῶ ἔξω ἀπὸ τὰ πολιτικὰ τοῦ τόπου. Προσπάθησα ἄλλοτε νὰ τὸ ἐξηγήσω. Αὐτὸ δὲ σημαίνει διόλου πὼς μοῦ εἶναι ἀδιάφορη ἡ πολιτικὴ ζωή μας. Ἔτσι, ἀπὸ τὰ χρόνια ἐκεῖνα, ὡς τώρα τελευταῖα, ἔπαψα κατὰ κανόνα νὰ ἀγγίζω τέτοια θέματα· ἐξάλλου τὰ ὅσα δημοσίεψα ὡς τὶς ἀρχὲς τοῦ 1967 καὶ ἡ κατοπινὴ στάση μου - δὲν ἔχω δημοσιέψει τίποτα στὴν Ἑλλάδα ἀπὸ τότε ποὺ φιμώθηκε ἡ ἐλευθερία - ἔδειχναν, μοῦ φαίνεται, ἀρκετὰ καθαρὰ τὴ σκέψη μου.

Μολαταῦτα, μῆνες τώρα, αἰσθάνομαι μέσα μου καὶ γύρω μου, ὁλοένα πιὸ ἐπιτακτικά, τὸ χρέος νὰ πῶ ἕνα λόγο γιὰ τὴ σημερινὴ κατάστασή μας. Μὲ ὅλη τὴ δυνατὴ συντομία, νὰ τί θὰ ἔλεγα:

Κλείνουν δυὸ χρόνια ποὺ μᾶς ἔχει ἐπιβληθεῖ ἕνα καθεστὼς ὁλωσδιόλου ἀντίθετο μὲ τὰ ἰδεώδη γιὰ τὰ ὁποῖα πολέμησε ὁ κόσμος μας καὶ τόσο περίλαμπρα ὁ λαός μας στὸν τελευταῖο παγκόσμιο πόλεμο. Εἶναι μία κατάσταση ὑποχρεωτικῆς νάρκης, ὅπου ὅσες πνευματικὲς ἀξίες κατορθώσαμε νὰ κρατήσουμε ζωντανές, μὲ πόνους καὶ μὲ κόπους, πᾶνε κι αὐτὲς νὰ καταποντιστοῦν μέσα στὰ ἑλώδη στεκούμενα νερά. Δὲ θὰ μοῦ ἦταν δύσκολο νὰ καταλάβω πῶς τέτοιες ζημιὲς δὲ λογαριάζουν πάρα πολὺ γιὰ ὁρισμένους ἀνθρώπους.

Δυστυχῶς δὲν πρόκειται μόνον γι᾿ αὐτὸ τὸν κίνδυνο. Ὅλοι πιὰ τὸ διδάχτηκαν καὶ τὸ ξέρουν πὼς στὶς δικτατορικὲς καταστάσεις ἡ ἀρχὴ μπορεῖ νὰ μοιάζει εὔκολη, ὅμως ἡ τραγωδία περιμένει ἀναπότρεπτη στὸ τέλος. Τὸ δράμα αὐτοῦ τοῦ τέλους μᾶς βασανίζει, συνειδητὰ ἢ ἀσυνείδητα, ὅπως στοὺς παμπάλαιους χοροὺς τοῦ Αἰσχύλου. Ὅσο μένει ἡ ἀνωμαλία, τόσο προχωρεῖ τὸ κακό.

Εἶμαι ἕνας ἄνθρωπος χωρὶς κανένα ἀπολύτως πολιτικὸ δεσμὸ καί, μπορῶ νὰ τὸ πῶ, μιλῶ χωρὶς φόβο καὶ χωρὶς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τὸν γκρεμὸ ὅπου μᾶς ὁδηγεῖ ἡ καταπίεση ποὺ κάλυψε τὸν τόπο. Αὐτὴ ἡ ἀνωμαλία πρέπει νὰ σταματήσει. Εἶναι ἐθνικὴ ἐπιταγή.

Τώρα ξαναγυρίζω στὴ σιωπή μου. Παρακαλῶ τὸ Θεὸ νὰ μὴ μὲ φέρει ἄλλη φορὰ σὲ παρόμοια ἀνάγκη νὰ ξαναμιλήσω».

(και για να την ακούσετε από τον ίδιο τον ποιητή:

http://www.os3.gr/arhive_afieromata/gr_afieromata_giorgos_seferis.html)

Ερωτήσεις

1.      Πώς σχετίζεται ο χώρος του Σουνίου και με το χρόνο της ποιητικής έμπνευσης;

2.      Ποιες λεπτομέρειες περιέχουν οι εικόνες της α’ στροφής; Με ποια επίθετα αποδίδονται και γιατί;

3.      Γιατί, κατά τη γνώμη σας, η ποιητική σύνθεση αρχίζει με ρήμα παρελθοντικού χρόνου; Πώς συγκλίνει το παρελθόν με το παρόν στο ποίημα;

4.      Ποια λέξη ή φράση είναι ιδιαίτερα τονισμένη με το κεντρικό μήνυμα του ποιήματος; Με ποια εικόνα εκφράζεται ποιητικά;

5.      Σε ποια σημεία του ποιήματος αποκαλύπτεται το αρχαίο ηθικό σχήμα «Ύβρις-Άτις-Νέμεσις»;

6.      Γιατί χρησιμοποιεί ο ποιητής τη φράση «πλέρωνε τα κρίματά του»;

7.      Ποια σχέση του ποιητή με το αρχαίο ελληνικό παρελθόν αποκαλύπτεται μέσα από το ποίημα; Σε ποια σημεία του κειμένου φαίνεται;

8.      Με ποιον τρόπο ο μύθος για τον Αρδιαίο παραπέμπει σε σύγχρονα του ποιητή πράγματα και καταστάσεις;

9.      Ποια χαρακτηριστικά της μοντέρνας ποίησης διακρίνονται στο ποίημα;

10.   Ποια από τα βασικά θέματα της ποίησης του Γ. Σεφέρη εμπλέκονται στο ποίημα;

11.   Ποια στοιχεία της μυθικής μεθόδου του ποιητή συναντάμε στο ποίημα;

12.   Ποιες λέξεις του κειμένου φανερώνουν παραστατικότερα τη διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας;

13.   Σε συνδυασμό με τη Δήλωση του ποιητή και το ποίημα που ακολουθεί: πώς οριοθετείται το χρέος του πολίτη ποιητή και του ποιητή πολιτικού, ιδιαίτερα σε δύσκολους καιρούς;

Γ. Σεφέρης: Οι γάτες του  Αϊ-Νικόλα Τον δ’ άνευ λύρας όμως υμνωδεί θρήνον Ερινύος αυτοδίδακτος έσωθεν θυμός, ου το παν έχων ελπίδος φίλον θράσος. ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ, 990 επ.   «Φαίνεται ο Κάβο-Γάτα...», μου είπε ο καπετάνιος δείχνοντας ένα χαμηλό γιαλό μέσα στο πούσι τ’ άδειο ακρογιάλι ανήμερα Χριστούγεννα, «... και κατά τον Πουνέντε αλάργα το κύμα γέννησε την Αφροδίτη· λένε τον τόπο Πέτρα του Ρωμιού. Τρία καρτίνια αριστερά!» Είχε τα μάτια της Σαλώμης η γάτα που έχασα τον άλλο χρόνο κι ο Ραμαζάν πώς κοίταζε κατάματα το θάνατο, μέρες ολόκληρες μέσα στο χιόνι της Ανατολής στον παγωμένον ήλιο κατάματα μέρες ολόκληρες ο μικρός εφέστιος θεός. Μη σταθείς ταξιδιώτη. «Τρία καρτίνια αριστερά» μουρμούρισε ο τιμονιέρης.   ...ίσως ο φίλος μου να κοντοστέκουνταν, ξέμπαρκος τώρα κλειστός σ’ ένα μικρό σπίτι με εικόνες γυρεύοντας παράθυρα πίσω απ’ τα κάδρα. Χτύπησε η καμπάνα του καραβιού σαν τη μονέδα πολιτείας που χάθηκε κι ήρθε να ζωντανέψει πέφτοντας αλλοτινές ελεημοσύνες. «Παράξενο», ξανάειπε ο καπετάνιος. «Τούτη η καμπάνα ―μέρα που είναι― μου θύμισε την άλλη εκείνη, τη μοναστηρίσια. Διηγότανε την ιστορία ένας καλόγερος ένας μισότρελος, ένας ονειροπόλος. και σε ανάγνωση από τον Στ. Ληναίο:

»Τον καιρό της μεγάλης στέγνιας, ―σαράντα χρόνια αναβροχιά― ρημάχτηκε όλο το νησί· πέθαινε ο κόσμος και γεννιούνταν φίδια. Μιλιούνια φίδια τούτο τ’ ακρωτήρι, χοντρά σαν το ποδάρι ανθρώπου και φαρμακερά. Το μοναστήρι τ’ Αϊ-Νικόλα τό ειχαν τότε Αγιοβασιλείτες καλογέροι κι ούτε μπορούσαν να δουλέψουν τα χωράφια κι ούτε να βγάλουν τα κοπάδια στη βοσκή· τους έσωσαν οι γάτες που αναθρέφαν. Την κάθε αυγή χτυπούσε μια καμπάνα και ξεκινούσαν τσούρμο για τη μάχη. Όλη μέρα χτυπιούνταν ώς την ώρα που σήμαιναν το βραδινό ταγίνι. Απόδειπνα πάλι η καμπάνα και βγαίναν για τον πόλεμο της νύχτας. Ήτανε θαύμα να τις βλέπεις, λένε, άλλη κουτσή, κι άλλη στραβή, την άλλη χωρίς μύτη, χωρίς αυτί, προβιά κουρέλι. Έτσι με τέσσερεις καμπάνες την ημέρα πέρασαν μήνες, χρόνια, καιροί κι άλλοι καιροί. Άγρια πεισματικές και πάντα λαβωμένες ξολόθρεψαν τα φίδια μα στο τέλος χαθήκανε· δεν άντεξαν τόσο φαρμάκι. Ωσάν καράβι καταποντισμένο τίποτε δεν αφήσαν στον αφρό μήτε νιαούρισμα, μήτε καμπάνα. Γραμμή!             Τι να σου κάνουν οι ταλαίπωρες παλεύοντας και πίνοντας μέρα και νύχτα το αίμα το φαρμακερό των ερπετών. Αιώνες φαρμάκι· γενιές φαρμάκι». «Γραμμή!» αντιλάλησε αδιάφορος ο τιμονιέρης.   Τετάρτη, 5 Φεβρουαρίου 1969 http://www.youtube.com/watch?v=H_uVoU6WnWE)

Αλέκος Παναγούλης - Τα ποιήματα
«Θέλω να νικήσω, αφού δεν μπορώ να νικηθώ», γράφει ο Παναγούλης. Σ' αυτό συνοψίζεται όλη η τραγική μοίρα του Αλέκου. Είχε ζητήσει να τον εκτελέσουν κι εκείνοι δεν τόλμησαν· προτίμησαν να τον καταδικάσουν στον αργό θάνατο. Μα ούτε και κάτω απ' τις άθλιες συνθήκες της μακρόχρονης απομόνωσης, «μπόρεσε να νικηθεί». Απόδειξη είναι αυτά τα ποιήματα από τις φυλακές του Μπογιατίου, κραυγές εμπιστοσύνης στον Άνθρωπο και τη Ζωή.

Η Μπογιά Ζωντάνεψα τους τοίχους φωνή τους έδωσα πιο φιλική να γίνουν συντροφιά Κι οι δεσμοφύλακες ζητούσαν να μάθουνε που βρήκα τή μπογιά Οι τοίχοι του κελιού το μυστικό το κράτησαν κι οι μισθοφόροι ψάξανε παντού Όμως μπογιά δε βρήκαν Γιατί στιγμή δέ σκέφτηκαν στις φλέβες μου να ψάξουν.

Σ.Φ.Μ. — Απομόνωση — Ιούνιος 1971. Μετά από μια απόπειρα απόδρασης πού έκανα στις 2 Ιουνίου. Μου είχανε αφαιρέσει τα πάντα. Δεν είχα ούτε ένα μολύβι ούτε λίγο χαρτί. Ούτε ένα βιβλίο ή μια εφημερίδα. Η απομόνωση γινόντανε σκληρότερη. Με αίμα ζωγράφιζα στους τοίχους του τάφου μου την αηδία μου για την Χούντα, την οργή μου και την απόφαση για συνέχιση του αγώνα. Αυτές οι γραμμένες με αίμα λέξεις, ήταν πραγματικά ζωγραφιές που «ομόρφαιναν» το κελί μου. Ήταν μια συντροφιά που όταν την σκότωναν εγώ την ανάσταινα με καινούργιο αίμα. Αυτούς τους στίχους τους πρωτόγραψα με αίμα εκείνες τις μέρες, πάνω σ' ένα πακέττο τσιγάρων. Αυτο το ποίημα έχει δώσει τον τίτλο σ' ένα βιβλίο με 18 ποιήματα που εκδόθηκαν στα έλληνικά από τις Εκδόσεις 8 1/2.

http://www.slideboom.com/presentations/177892/%CE%95%CE%A0%CE%99-%CE%91%CE%A3%CE%A0%CE%91%CE%9B%CE%91%CE%98%CE%A9%CE%9D

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
α) Από πού αντλεί τη θεματική της ποίησής του ο Γ. Σεφέρης;

β) Πώς συνδέεται το ποίημα με τη χρονολογία που αναφέρεται στο τέλος του ποιήματος;

γ) "τ' όνομα του κίτρινου θάμνου

     δεν άλλαξε από εκείνους τους καιρούς"

    Ποιοι συνειρμοί λειτουργούν με τους παραπάνω στίχους;

δ) 1)Το υποκείμενο στα ρήματα: έδεσαν, έριξαν, έγδαραν, έσυραν, καταξέσκισαν, στους στίχους 16-18  είναι το ("αυτοί").

    2)Ο στίχος 20 είναι ένας πλήρης δεκαπεντασύλλαβος.

    3) Στον στίχο 21 χρησιμοποιούνται οι τύποι πλέρωνε και κρίματα από τη λαϊκή μορφή της γλώσσας. Μπορείτε να συσχετίσετε τα στοιχεία αυτά με το γενικό μήνυμα του ποιήματος;

ε) Στον τελευταίο στίχο του ποιήματος υπάρχει η ακόλουθη επαναλαμβανόμενη δομή:

Ο Παμφύλιος Αρδαίος / ο πανάθλιος τύραννος.

Μπορείτε να τη συσχετίσετε προς το γενικό μήνυμα του ποιήματος;