Στερεότυπα-Ρατσισμός

ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ: απόψεις, στάσεις ζωής κ’ κρίσεις, που τα μέλη ενός κοινωνικού συνόλου έχουν μάθει να αποδέχονται σαν κάτι το αυτόνοητο. Περιγράφουν και χαρακτηρίζουν μια κοινωνική ομάδα, γενικεύοντας επιμέρους χαρακτηριστικά (υπαρκτά ή μη).

Καταλυτική δύναμη: αφομοιώνονται εύκολα (λόγω απλότητας κ’σχηματοποίησής τους), εισβάλλουν στη ζωή μας από πολύ τρυφερή ηλικία, αναπαράγονται ασυνείδητα σχεδόν καθημερινά.

Αίτια

Ψυχολογικά: έμφυτη τάση ανθρώπου να προσπαθεί να σχηματοποιήσει πράγματα, ανθρώπους κλπ για να τα κατανοήσει (σχηματοποίηση κοινών χαρακτηριστικών, αφαίρεση διαφορών, αναμορφοποίηση)

Πνευματικά: αμάθεια, έλλειψη κριτικής ικανότητας, αδυναμία ελεύθερης σκέψης, φανατισμός, μισαλλοδοξία, απροθυμία για άρση προκαταλήψεων, ανάλογη οικογενειακή ανατροφή

Ηθικά-ψυχικά: συμπλέγματα κατωτερότητας, ανασφάλειες

Κοινωνικά: ανταγωνισμός στις σύγχρονες κοινωνίες, τάση για περιθωριοοποήση κοινωνικών ομάδων, προβολή και αναπαραγωγή στερεότυπων αντιλήψεων από τα ΜΜΕ

Πολιτικά: μηχανισμοί προπαγάνδας, χειραγώγηση, αποπροσανανατολισμός κοινής γνώμης, όξυνση πολιτικού φανατισμού

Συνέπειες

Άτομο: συνηθίζει στην πνευματική νωθρότητα κ’οκνηρία, περαιτέρω πνευματική αποτελμάτωση κ’έλλειψη κριτικής σκέψης, ευκολία χειραγώγησης, φανατισμός

Ηθικός-ψυχολογικός τομέας: αφαιρούν τη μοναδικότητα κ’ατομικότητα των ανθρώπων σττους οποίους αναφέρονται/ανασφάλειες, συμπλέγματα κατωτερότητας διαβρώνουν ηθικά την κοινωνία, εκλείπει ο ανθρωπισμός κ’η υπευθυνότητα

Κοινων. τομέας: Απουσία πνεύματος αλληλεγγύης κ’συνεργασίας που διασπά συνοχή κοινωνίας/τα θύματα των στερεότυπων αντιλήψεων συχνά αντιδρούν – εντάσεις/αποξένωση κ’ περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων

Πολιτικ. τομέας: έλλειψη ίσων ευκαιριών για διάλογο κ’συμμετοχή στα κοινά/ κρίση δημοκρατίας λόγω έλλειψης ισότιμης αντιμετώπισης πολιτών

Πνευματικός τομέας: δεν παρέχονται ίσες ευκαιρίες μόρφωσης κ’καλλιέργεας σε όλους τους πολίτες, οπότε δημιουργείται μια κοινωνία δύο ταχυτήτων/απουσιάζει πρωτοτυπία σκέψης/αναστολή προόδου

Οικονομικός τομέας: οι προκαταλήψεις απέναντι στα χειρωνακτικά ή τεχνικά επαγγέλματα-κορεσμός στα επαγγέλματα γραφείου, αύξηση ανεργίας/τα σχετικά με την υπερκατανάλωση στερεότυπα οδηγούν στην υπερεντατικοποίηση της εργασίας/γενικά, μη αξιοποίηση του παραγωγικού δυναμικού της χώρας

Συνολικά: η εξέλιξη της κοινωνίας με στενούς ορίζοντες κ’ με άτομα μισαλλόδοξα κ’ δογματικά είναι αδύνατη. Για την ορθή λειτουργία της δημοκρατίας και τη διαμόρφωση ιδανικών συνθηκών ατομικής κ’ κοινωνικής ζωής είναι απαραίτητη η άρση των προκαταλήψεων

Προτάσεις-τρόποι αντιμετώπισης

Άτομο: πνευματική καλλιέργεια, αυξημένη ευαισθησία /επικράτηση ηθικών κ’πνευματικών αξιών/απομάκρυνση από αλαζονεία, φιλαυτία/ο άνθρωπος να συνειδητοποιήσει τον εαυτό του, να αποδεχτεί πως κι αυτός έχει αδυναμίες κ’ατέλειες.

Οικογένεια: να μεταβιβάσει στο παιδί ανθρωπιστικές αξίες (ανεκτικότητα, σεβασμό, αλληλεγγύη...

Εκπ/ση: να μην αναπαράγει στερεότυπα, αλλά να καλλιεργεί διαλεκτικό τρόπο σκέψης κ’ να οξύνει κριτική ικανότητα αποφεύγοντας το δογματισμό

Πνευματικοί άνθρωποι: να ευαισθητοποιούν πολίτες κ’ να δίνουν το καλό παράδειγμα με τη δράση τους

Πολιτεία: διασφάλιση ίσων ευκαιριών σε όλα τα μέλη της κοινωνίας, κοινωνική δικαιοσύνη/ το δημοκρατικό πολίτευμα να διαπαιδαγωγεί με την ιδέα του σεβασμού, του διαλόγου, της ανεκτικότητας

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ: Θεωρία που υποστηρίζει την ανωτερότητα μιας φυλής κι αποβλέπει στη διατήρηση της «καθαρότητας»της κ’στην κυριαρχία της επί των άλλων/το σύνολο των αντοδράσεων, εκδηλώσεων, ενεργειών κτλ. που, συνειδητά ή όχι, απορρέουν από την πίστη στην παραπάνω θεωρία/ εχθρότητα εναντίον μιας άλλης κοινωνικής ομάδας που συνήθως εκδηλώνεται με ενέργειες είτε βίαιες, είτε που αποσκοπούν στον αποκλεισμό της από δραστηριότητες (επαγγελματικές, κοινωνικές κ.α.) του κοινωνικού συνόλου

Μορφές ρατσισμού: εθνικός (εθνικισμός, σοβινισμός), φυλετικός, κοινωνικός (πολιτικο-ιδεολογικές, πνευματικές, οικονομικές, πολιτιστικές/σε βάρος των γυναικών, των μειονεκτούντων, των ατόμων με ειδικές ανάγκες, των μειονοτήτων, των ομοφυλοφίλων, ατόμων με AIDS κ.λπ.), θρησκευτικός (δόγματα, αιρέσεις)

Αίτια

Οικονομικά:

è ισχυρά οικονομικά κράτη/ ομάδες περιφρονούν αρκετά έθνη ή φυλές θέλοντας να διασφαλίσουν τα οικονομικά τους συμφέροντα και την εξουσία

è η οικονομική κρίση που επιτείνεται από την άνιση κατανομή του πλούτου (γεωφυσικοί πόροι, εθνικό εισόδημα) εξάπτει τον ρατσισμό μεταξύ ανεπτυγμένων-υποανάπτυκτων/αναπτυσσόμενων χωρών

è η εξάντληση των πρώτων υλών οδηγεί σταδιακά στην έλλειψη οικονομικών πόρων κ’κατά συνέπεια στην έξαρση της ανεργίας, της υπο-απασχόλησης, που επιτείνουν την ανέχεια, τη φτώχεια κ΄την εξαθλίωση των ατόμων (επομένως, είναι άτομα πιο ευάλωτα στο θυμό κ’ στη χειραγώγηση, το «διαφορετικό» γίνεται ο εύκολος στόχος, ο αποδιοπομπαίος τράγος)

πολιτικά:

è πολιτικά συμφέροντα κ’σκοπιμότητες τείνουν να επιβάλλουν την ιδεολογία των ισχυρών

è ιδεολογικές διαφορές, πολιτικός δογματισμός κ’φανατισμός

è αποπροσανατολισμός κοινής γνώμης από ζωτικά προβλήματα, στροφή της κατά ενός «εχθρού» ως μια προσπάθεια χειραγώγησης, υποδαύλισης οργής κ’ φόβου που ενισχύει κ’ νομιμοποιεί αντι-δημοκρατικές πρακτικές

è επικράτηση ολοκληρωτικών καθεστώτων τα οποία στηρίζονται στην  ανάπτυξη προπαγάνδας εθνικιστικού περιεχομένου ( =οι εθνικιστές πιστεύουν στην μοναδικότητα κ’ ανωτερότητα έθνους τους /ανάγκη των λαών για εθνική ανεξαρτησία /συσπείρωση των ομοεθνών κ’έξαρση εθνικιστικών ρευμάτων στα πλαίσια ανταγωνισμών /νέος παγκόσμιος συσχετισμός δυνάμεων κ’ τάση παγκοσμιοποίησης, όχι αρεστή ή αποδεκτή από όλους)

κοινωνικά:

è η οικονομική κρίση, η ανεργία (που αυξάνεται συνεχώς το τελευταίο διάστημα) έχει ως αποτέλεσμα την ανέχεια, τη φτώχεια κ΄την εξαθλίωση των ατόμων, συνθήκες που δημιουργούν εντάσεις, συγκρούσεις κ’ καθιστούν πιο εύκολη την στοχοποίηση των μεταναστών κ’ των προσφύγων που διεκδικούν θέσεις εργασίας από τους γηγενείς

è η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής (είτε λόγω του υδροκεφαλισμού των αστικών κέντρων κ’του ανταγωνιστικού κ’καταναλωτικού τρόπου  ζωής) ενθαρρύνει τον ατομισμό, τον ανταγωνισμό, άρα διαβρώνει την κοινωνική συνοχή

è η κρίση των ηθικών αξιών –αρχών κ’ του δημοκρατικού συστήματος επιβεβαιώνουν την  άναρχη κοινωνική διάρθρωση κ’ επιτείνουν τη ρατσιστική συμπεριφορά των ατόμων

πνευματικά

è πνευματική ένδεια, έλλειψη κριτικής σκέψης, μισαλλοδοξία κ’ φανατισμός= απόρριψη της διαφορετικότητας, άτομα ευάλωτα στη χειραγώγηση

ψυχολογικά:

è συμπλέγματα κατωτερότητας ή ανωτερότητας, εγωκεντρισμός, επιβολή κ’ επίδειξη δύναμης, βίαιης ρατσιστικής συμπεριφοράς ως αναπλήρωση άλλων ικανοτήτων, ως απόδειξη υπεροχής

θρησκευτικά:

è θρησκευτικός φανατισμός λόγω των διαφορών στις «αρχές»κάθε θρησκείας

è μισαλλοδοξία που καλλιεργείται στις θρησκευτικές διαφοροποιήσεις από διάφους ηγέτες

è επιθυμία υπεροχής ενός δόγματος εις βάρος άλλων

Επιπτώσεις

Θύματα ρατσισμού:

è Όποιος υφίσταται ρατσισμό απομονώνεται από πολιτικές, οικονομικές, πολιτιστικές δραστηριότητες- χωρίς κοινωνικά κίνητρα πέφτει στην αδράνεια-η κοινωνία στερείται ένα μέρος δημιουργικού παραγωγικού πληθυσμού κ’τα ίδια τα άτομα βουλιάζουν περισσότερο στην ανέχεια (που με τη σειρά της φέρνει κι άλλες συγκρούσεις κλπ- φαύλος κύκλος)

è καταρράκωση της ανθρώπινης προσωπικότητας, έλλειψη αυτοπεποίθησης, ψυχολογικά προβλήματα, αντιδράσεις συχνά σπασμωδικές: περιθωριοποιούνται, ανταποδίδουν τον ρατσισμό, βιαιοπραγούν, εγκληματούν (φαύλος κύκλος)

Κοινωνία:

è καλλιεργούνται μίση, εχθρότητα, φόβος –αυτά προκαλούν ανταγωνισμό κ’συγκρούσεις: ο διπλανός αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος, υπονομεύεται η συλλογικότητα.

è καταπατούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα, υπονομεύονται οι ατομικές ελευθερίες

è κλονίζεται ο κοινωνικός κορμός, ενώ είναι εμφανής η αποδιάρθρωση  και η αποσύνθεση του πολιτειακού γίγνεσθαι, κίνδυνος για κατάλυση δημοκρατικών πολιτευμάτων κ’ καθιέρωση ολοκληρωτικών συστημάτων

è οξύνεται ο διεθνής ανταγωνισμός, διάσπαρτες ανά την υφήλιο οι εστίες πολέμου

è υπονομεύεται η παγκόσμια ειρήνη και η δικαιοσύνη στον πλανήτη

è Υπονομεύεται η συνεργασία ατόμων κ’ λαών, στασιμότητα κ’οπισθοδρόμηση ανθρώπινου πολιτισμού

Τρόποι αντιμετώπισης

Άτομο: ανθρωπιστική παιδεία, συνειδητοποίηση, αποδοχή της ιδιαιτερότητας, της διαφορετικότητας[1] ΟΛΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ, ΟΛΟΙ ΙΣΟΙ

Σχολείο: ενίσχυση ανθρωπιστικών αρχών, δραστηριότητες που προωθούν συνεργασία, πολυπολιτισμικότητα

ΜΜΕ: ευαισθητοποίηση κοινής γνώμης, όχι αναπαραγωγή κ’ προβολή στερεοτύπων, στηλίτευση ρατσιστικών πρακτικών, προβολή προτύπων ανεκτικότητας

Πνευματικοί άνθρωποι: διάψευση των ρατσιστικών βιολογικών θεωριών/καλλιέργεια της ιδέας της αμοιβαίας αποδοχής ανθρώπων κ’ λαών / ευαισθητοποίηση

Πολιτεία: ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών, ισονομία, αξιοκρατία/ ειδικές ευκαιρίες σε άτομα/ομάδες που μειονεκτούν σωματικά, πνευματικά, κτλ/προγράμματα υποδοχής προσφύγων κ’ ένταξης τους στο κοινωνικό σύνολο- έλεγχος λαθρομετανάστευσης / κυρώσεις σε όσους αδιαφορούν για αντιρατσιστικές προσπάθειες

Κράτη-Διεθνείς οργανισμοί: συνεργασία πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών, πνευματικών κ’επιστημονικών ηγετών για επικράτηση διεθνιστικού κινήματος με ειρηνικό, ανθρωπιστικό χαρακτήρα / ενίσχυση ρόλου κ’ έργου διεθνών οργανισμών που να κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση

---

[1] πρβλ, Νίκος Εγγονόπουλος: Ξεχνιέται ο Αδόλφος Χίτλερ;

αλήθεια –των αδυνάτων αδύνατο-

ποτέ δεν εκατάφερα να καταλάβω

αυτά τα όντα που δεν βλέπουνε

το τερατώδες κοινό γνώρισμα τ’ ανθρώπου

-το εφήμερο

της παράλογης ζωής του-

κι ανακαλύπτουν διαφορές

-γιομάτες μίσος-διαφορές-

σε χρώμα δέρματος φυλή

θρησκεία.