The conquest of Paradise-travel scene

Παρασκήνιο: Ελύτης, Σεφέρης

21η Μαρτίου: Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης και Εξάλειψης των φυλετικών διακρίσεων

Νίκος Εγγονόπουλος: Ξεχνιέται ο Αδόλφος Χίτλερ; αλήθεια –των αδυνάτων αδύνατο- ποτέ δεν εκατάφερα να καταλάβω αυτά τα όντα που δεν βλέπουνε το τερατώδες κοινό γνώρισμα τ’ ανθρώπου -το εφήμερο της παράλογης ζωής του- κι ανακαλύπτουν διαφορές -γιομάτες μίσος-διαφορές- σε χρώμα δέρματος φυλή θρησκεία. Παραδοσιακό, Λιανοτράγουδα  Απ’ όλα τ’ άστρα τ’ ουρανού ένα είναι που σου μοιάζει ένα που βγαίνει το πουρνό όταν γλυκοχαράζει. Κυπαρισσάκι μου ψηλό, ποια βρύση σε ποτίζει, που στέκεις πάντα δροσερό, κι ανθείς και λουλουδίζεις. Να ’χα το σύννεφ’ άλογο και τ’ άστρι χαλινάρι το φεγγαράκι της αυγής να ’ρχόμουν κάθε βράδυ. Αν μ’ αγαπάς κι είν’ όνειρο, ποτέ να μην ξυπνήσω γιατί με την αγάπη σου ποθώ να ξεψυχήσω. Της θάλασσας τα κύματα τρέχω και δεν τρομάζω κι όταν σε συλλογίζομαι, τρέμω κι αναστενάζω. Τι να σου πω; Τι να μου πεις; Εσύ καλά γνωρίζεις και την ψυχή και την καρδιά εσύ μου την ορίζεις. Εγώ είμ’ εκείνο το πουλί που στη φωτιά σιμώνω, καίγομαι, στάχτη γίνουμαι και πάλι ξανανιώνω. Σαν είν’ η αγάπη μπιστική, παλιώνει, μηδέ λιώνει ανθεί και δένει στην καρδιά και ξανακαινουργώνει. Κικής Δημουλά,  Ο πληθυντικός αριθμός Ο έρωτας όνομα ουσιαστικόν πολύ ουσιαστικόν, ενικού αριθμού, γένους ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού, γένους ανυπεράσπιστου. Πληθυντικός αριθμός οι ανυπεράσπιστοι έρωτες. Ο φόβος, όνομα ουσιαστικόν, στην αρχή ενικός αριθμός και μετά πληθυντικός: οι φόβοι. Οι φόβοι για όλα από δω και πέρα. Η μνήμη, κύριο όνομα των θλίψεων, ενικού αριθμού, μόνον ενικού αριθμού και άκλιτη. Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη. Η νύχτα, όνομα ουσιαστικόν, γένους θηλυκού, ενικός αριθμός. Πληθυντικός αριθμός οι νύχτες. Οι νύχτες από δω και πέρα. (του Ντύλαν Τόμας, σε μτφρ Λύντιας Στεφάνου) Αν χάθηκαν οι εραστές, δεν θα χαθεί η αγάπη Κι ο θάνατος δεν θα 'χει πια εξουσία. Though lovers be lost love shall not; And death shall have no dominion

Χρίστου Λάσκαρη Οι δύο λέξεις Θ’ αρχίσω με τη λέξη έρωτας και θα τελειώσω με τη λέξη χώμα. Τις ενδιάμεσες, θαρρώ πως τις μαντεύετε. Ντίνου Χριστιανόπουλου,  Η Θάλασσα Ἡ θάλασσα εἶναι σὰν τὸν ἔρωτα: μπαίνεις καὶ δὲν ξέρεις ἂν θὰ βγεῖς. Πόσοι δὲν ἔφαγαν τὰ νιάτα τους – μοιραῖες βουτιές, θανατερὲς καταδύσεις, γράμπες, πηγάδια, βράχια ἀθέατα, ρουφῆχτρες, καρχαρίες, μέδουσες. Ἀλίμονο ἂν κόψουμε τὰ μπάνια Μόνο καὶ μόνο γιατί πνίγηκαν πεντέξι. Ἀλίμονο ἂν προδώσουμε τὴ θάλασσα Γιατὶ ἔχει τρόπους νὰ μᾶς καταπίνει. Ἡ θάλασσα εἶναι σὰν τὸν ἔρωτα: χίλιοι τὴ χαίρονται – ἕνας τὴν πληρώνει. (από το Ασμα Ασμάτων σε μτφρ Γ.Σεφέρη) Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου, ωσάν σφραγίδα στο μπράτσο σου· είναι δυνατή η αγάπη σαν το θάνατο και σκληρός ο πόθος σαν τον άδη· οι σπίθες της είναι σπίθες της φωτιάς, φλόγα του Θεού. θές με ὡς σφραγῖδα ἐπὶ τὴν καρδίαν σου, ὡς σφραγῖδα ἐπὶ τὸν βραχίονά σου· ὅτι κραταιὰ ὡς θάνατος ἀγάπη, σκληρὸς ὡς ᾅδης ζῆλος· περίπτερα αὐτῆς περίπτερα πυρός, φλόγες αὐτῆς·

Οδυσσέα Ελύτη, Το μονόγραμμα (ΙΙΙ)

Έτσι μιλώ για σένα και για μένα

Eπειδή σ' αγαπώ και στην αγάπη ξέρω

Nα μπαίνω σαν Πανσέληνος

Aπό παντού, για το μικρό το πόδι σου μέσ' στ' αχανή

      σεντόνια

Nα μαδάω γιασεμιά - κι έχω τη δύναμη

Aποκοιμισμένη, να φυσώ να σε πηγαίνω

Mέσ' από φεγγερά περάσματα και κρυφές της θάλασσας

      στοές

Yπνωτισμένα δέντρα με αράχνες που ασημίζουνε

Aκουστά σ' έχουν τα κύματα

Πώς χαϊδεύεις, πώς φιλάς

Πώς λες ψιθυριστά το "τί" και το "έ"

Tριγύρω στο λαιμό στον όρμο

Πάντα εμείς το φως κι η σκιά

Πάντα εσύ τ' αστεράκι και πάντα εγώ το σκοτεινό

      πλεούμενο

Πάντα εσύ το λιμάνι κι εγώ το φανάρι το δεξιά

Tο βρεμένο μουράγιο και η λάμψη επάνω στα κουπιά

Ψηλά στο σπίτι με τις κληματίδες

Tα δετά τριαντάφυλλα, το νερό που κρυώνει

Πάντα εσύ το πέτρινο άγαλμα και πάντα εγώ η σκιά

      που μεγαλώνει

Tο γερτό παντζούρι εσύ, ο αέρας που το ανοίγει εγώ

Eπειδή σ' αγαπώ και σ' αγαπώ

Πάντα εσύ το νόμισμα κι εγώ η λατρεία που το

      εξαργυρώνει:

Tόσο η νύχτα, τόσο η βοή στον άνεμο

Tόσο η στάλα στον αέρα, τόσο η σιγαλιά

Tριγύρω η θάλασσα η δεσποτική

Kαμάρα τ' ουρανού με τ' άστρα

Tόσο η ελάχιστή σου αναπνοή

Που πια δεν έχω τίποτε άλλο

Mέσ' στους τέσσερεις τοίχους, το ταβάνι, το πάτωμα

Nα φωνάζω από σένα και να με χτυπά η φωνή μου

Nα μυρίζω από σένα και ν' αγριεύουν οι άνθρωποι

Eπειδή το αδοκίμαστο και το απ' αλλού φερμένο

Δεν τ' αντέχουν οι άνθρωποι κι είναι νωρίς, μ' ακούς

Eίναι νωρίς ακόμη μέσ' στον κόσμο αυτόν αγάπη μου

Nα μιλώ για σένα και για μένα.

Οδυσσέα Ελύτη,  Λακωνικόν

O καημός του θανάτου τόσο με πυρπόλησε, που η λάμψη
    μου επέστρεψε στον ήλιο.

Kείνος με πέμπει τώρα μέσα στην τέλεια σύνταξη της
    πέτρας και του αιθέρος,

Λοιπόν, αυτός που γύρευα, ε ί μ α ι.

Ω λινό καλοκαίρι, συνετό φθινόπωρο,

Xειμώνα ελάχιστε,

H ζωή καταβάλλει τον οβολό του φύλλου της ελιάς

Kαι στη νύχτα μέσα των αφρόνων μ' ένα μικρό τριζόνι
    κατακυρώνει πάλι το νόμιμο του Aνέλπιστου.
        

Τίτου Πατρίκιου, Μόνο σε μένα

Εγώ δεν είμαι μόνο αυτός που βλέπεις, αυτός που ξέρεις

δεν είμαι μόνο αυτός που θα’ πρεπε να μάθεις.

Κάθε επιφάνεια της σάρκας μου κάπου τη χρωστάω

αν σ’ αγγίξω με την άκρη του δαχτύλου μου

σ’ αγγίζουν εκατομμύρια άνθρωποι,

αν σου μιλήσει μια λέξη μου

σου μιλάνε εκατομμύρια άνθρωποι -

Θ’ αναγνωρίσεις τ’ άλλα κορμιά που πλάθουν το δικό μου;

Θα βρεις τις πατημασιές μου μες σε μυριάδες χνάρια;

Θα ξεχωρίσεις την κίνησή μου μες τη ροή του πλήθους;

Είμαι κι ό,τι έχω υπάρξει και πια δεν είμαι -

τα πεθαμένα μου κύτταρα, οι πεθαμένες

πράξεις, οι πεθαμένες σκέψεις

γυρνάν τα βράδια να ξεδιψάσουν στο αίμα μου.

Είμαι ό,τι δεν έχω γίνει ακόμα -

μέσα μου σφυροκοπάει η σκαλωσιά του μέλλοντος.

Είμαι ό,τι πρέπει να γίνω-

γύρω μου οι φίλοι απαιτούν οι εχθροί απαγορεύουν.

Μη με γυρέψεις αλλού

μονάχα εδώ να με γυρέψεις

μόνο σε μένα.

Στίχοι, 2 του Τίτου Πατρίκιου

Στίχοι που κραυγάζουν
στίχοι πού ορθώνονται τάχα σαν ξιφολόγχες
στίχοι που απειλούν την καθεστηκυία τάξη
και μέσα στους λίγους πόδες τους
κάνουν ή ανατρέπουν την επανάσταση,
άχρηστοι, ψεύτικοι, κομπαστικοί,
γιατί κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα
κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες.
(Ποιες μάζες; Μεταξύ μας τώρα –
ποιοι σκέφτονταί τις μάζες;
Το πολύ μια λύτρωση ατομική, αν όχι ανάδειξη.)
Γι’ αυτό κι εγώ δε γράφω πια για να προσφέρω χάρτινα ντουφέκια
όπλα από λόγια φλύαρα και κούφια.
Μόνο μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω
να ρίξω λίγο φως στην πλαστογραφημένη μας ζωή.
Όσο μπορώ, κι όσο κρατήσω

Γιάννης Ρίτσος - Ἐπιτάφιος (ἀποσπάσματα)

(Θεσσαλονίκη. Μάης τοῦ 1936. Μιὰ μάνα, καταμεσὶς τοῦ δρόμου, μοιρολογάει τὸ σκοτωμένο παιδί της. Γύρω της καὶ πάνω της, βουΐζουν καὶ σπάζουν τὰ κύματα τῶν διαδηλωτῶν - τῶν ἀπερ- γῶν καπνεργατῶν. Ἐκείνη συνεχίζει τὸ θρῆνο της): I Γιέ μου, σπλάχνο τῶν σπλάχνων μου, καρδούλα τῆς καρδιᾶς μου, πουλάκι τῆς φτωχιᾶς αὐλῆς, ἀνθὲ τῆς ἐρημιᾶς μου, πῶς κλείσαν τὰ ματάκια σου καὶ δὲ θωρεῖς ποὺ κλαίω καὶ δὲ σαλεύεις, δὲ γρικᾷς τὰ ποὺ πικρὰ σοῦ λέω; Γιόκα μου, ἐσὺ ποὺ γιάτρευες κάθε παράπονό μου, Ποὺ μάντευες τί πέρναγα κάτου ἀπ᾿ τὸ τσίνορό μου, τώρα δὲ μὲ παρηγορᾶς καὶ δὲ μοῦ βγάζεις ἄχνα καὶ δὲ μαντεύεις τὶς πληγὲς ποὺ τρῶνε μου τὰ σπλάχνα; Πουλί μου, ἐσὺ ποὺ μοῦ ῾φερνες νεράκι στὴν παλάμη πῶς δὲ θωρεῖς ποὺ δέρνουμαι καὶ τρέμω σὰν καλάμι; Στὴ στράτα ἐδῶ καταμεσὶς τ᾿ ἄσπρα μαλλιά μου λύνω καὶ σοῦ σκεπάζω τῆς μορφῆς τὸ μαραμένο κρίνο. Φιλῶ τὸ παγωμένο σου χειλάκι ποὺ σωπαίνει κι εἶναι σὰ νὰ μοῦ θύμωσε καὶ σφαλιγμένο μένει. Δὲ μοῦ μιλεῖς κι ἡ δόλια ἐγὼ τὸν κόρφο δές, ἀνοίγω καὶ στὰ βυζιὰ ποὺ βύζαξες τὰ νύχια, γιέ μου μπήγω.

Κ. Καβάφη, Όσο μπορείς Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες. Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την, γυρίζοντας συχνά κ' εκθέτοντάς την στων σχέσεων και των συναναστροφών την καθημερινήν ανοησία, ως που να γίνει σα μια ξένη φορτική

Γιώργου Σεφέρη, Άρνηση Στο περιγιάλι το κρυφό κι άσπρο σαν περιστέρι διψάσαμε το μεσημέρι· μα το νερό γλυφό. Πάνω στην άμμο την ξανθή γράψαμε τ’ όνομά της· ωραία που φύσηξεν ο μπάτης και σβύστηκε η γραφή. Mε τι καρδιά, με τι πνοή, τι πόθους και τι πάθος, πήραμε τη ζωή μας· λάθος! κι αλλάξαμε ζωή.

Απόδραση, του Τασου Λειβαδίτη
Πολλοί
αναρωτιούνται γιατί ήμουν κάποτε αλλιώς.
Άλλοι
αναζητάν να βρουν γιατί είμαι έτσι σήμερα.
Ποιός
είμαι ή ποιός ήμουν;
Αναζητήσεις
δίχως σημασία.
Το
κέρδος είναι ότι τους ξέφευγα διαρκώς.

Κωνσταντίνου Καβάφη, Μάρτιαι Ειδοί Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή. Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις, τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι. Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια· έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις, τότε κυρίως πρόσεξε σα βγεις στον δρόμον έξω, εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία, αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο κανένας Aρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα, και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα, είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν», μη λείψεις να σταθείς· μη λείψεις ν’ αναβάλεις κάθε ομιλίαν ή δουλειά· μη λείψεις τους διαφόρους που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις (τους βλέπεις πιο αργά)· ας περιμένει ακόμη κ’ η Σύγκλητος αυτή, κ’ ευθύς να τα γνωρίσεις τα σοβαρά γραφόμενα του Aρτεμιδώρου.

Γιάννη Ρίτσου, Ρωμιοσύνη (απόσπασμα)

I

Αὐτὰ τὰ δέντρα δὲ βολεύονται μὲ λιγότερο οὐρανό,
αὐτὲς οἱ πέτρες δὲ βολεύονται κάτου ἀπ᾿ τὰ ξένα βήματα,
αὐτὰ τὰ πρόσωπα δὲ βολεύονται παρὰ μόνο στὸν ἥλιο,
αὐτὲς οἱ καρδιὲς δὲ βολεύονται παρὰ μόνο στὸ δίκιο.

Ἐτοῦτο τὸ τοπίο εἶναι σκληρὸ σὰν τὴ σιωπή,
σφίγγει στὸν κόρφο του τὰ πυρωμένα του λιθάρια,
σφίγγει στὸ φῶς τὶς ὀρφανὲς ἐλιές του καὶ τ᾿ ἀμπέλια του,
σφίγγει τὰ δόντια. Δὲν ὑπάρχει νερό. Μονάχα φῶς.
Ὁ δρόμος χάνεται στὸ φῶς κι ὁ ἴσκιος τῆς μάντρας εἶναι σίδερο.
Μαρμάρωσαν τὰ δέντρα, τὰ ποτάμια κ᾿ οἱ φωνὲς μὲς στὸν ἀσβέστη τοῦ ἥλιου.
Ἡ ρίζα σκοντάφτει στὸ μάρμαρο. Τὰ σκονισμένα σκοίνα.
Τὸ μουλάρι κι ὁ βράχος. Λαχανιάζουν. Δὲν ὑπάρχει νερό.
Ὅλοι διψᾶνε. Χρόνια τώρα. Ὅλοι μασᾶνε μία μπουκιὰ οὐρανὸ πάνου ἀπ᾿ τὴν πίκρα τους.
Τὰ μάτια τους εἶναι κόκκινα ἀπ᾿ τὴν ἀγρύπνια,
μία βαθειὰ χαρακιὰ σφηνωμένη ἀνάμεσα στὰ φρύδια τους
σὰν ἕνα κυπαρίσσι ἀνάμεσα σὲ δυὸ βουνὰ τὸ λιόγερμα.

Τὸ χέρι τους εἶναι κολλημένο στὸ ντουφέκι
τὸ ντουφέκι εἶναι συνέχεια τοῦ χεριοῦ τους
τὸ χέρι τους εἶναι συνέχεια τῆς ψυχῆς τους -
ἔχουν στὰ χείλια τους ἀπάνου τὸ θυμὸ
κ᾿ ἔχουνε τὸν καημὸ βαθιὰ-βαθιὰ στὰ μάτια τους
σὰν ἕνα ἀστέρι σὲ μία γοῦβα ἁλάτι.

Ὅταν σφίγγουν τὸ χέρι, ὁ ἥλιος εἶναι βέβαιος γιὰ τὸν κόσμο
ὅταν χαμογελᾶνε, ἕνα μικρὸ χελιδόνι φεύγει μὲς ἀπ᾿ τ᾿ ἄγρια γένειά τους
ὅταν κοιμοῦνται, δώδεκα ἄστρα πέφτουν ἀπ᾿ τὶς ἄδειες τσέπες τους
ὅταν σκοτώνονται, ἡ ζωὴ τραβάει τὴν ἀνηφόρα μὲ σημαῖες καὶ μὲ ταμποῦρλα.

Τόσα χρόνια ὅλοι πεινᾶνε, ὅλοι διψᾶνε, ὅλοι σκοτώνονται
πολιορκημένοι ἀπὸ στεριὰ καὶ θάλασσα,
ἔφαγε ἡ κάψα τὰ χωράφια τους κ᾿ ἡ ἁρμύρα πότισε τὰ σπίτια τους
ὁ ἀγέρας ἔριξε τὶς πόρτες τους καὶ τὶς λίγες πασχαλιὲς τῆς πλατείας
ἀπὸ τὶς τρῦπες τοῦ πανωφοριοῦ τους μπαινοβγαίνει ὁ θάνατος
ἡ γλῶσσα τους εἶναι στυφὴ σὰν τὸ κυπαρισσόμηλο
πέθαναν τὰ σκυλιά τους τυλιγμένα στὸν ἴσκιο τους
ἡ βροχὴ χτυπάει στὰ κόκκαλά τους.

Πάνου στὰ καραούλια πετρωμένοι καπνίζουν τὴ σβουνιὰ καὶ τὴ νύχτα
βιγλίζοντας τὸ μανιασμένο πέλαγο ὅπου βούλιαξε
τὸ σπασμένο κατάρτι τοῦ φεγγαριοῦ.

Τo ψωμὶ σώθηκε, τὰ βόλια σώθηκαν,
γεμίζουν τώρα τὰ κανόνια τους μόνο μὲ τὴν καρδιά τους.

Τόσα χρόνια πολιορκημένοι ἀπὸ στεριὰ καὶ θάλασσα
ὅλοι πεινᾶνε, ὅλοι σκοτώνονται καὶ κανένας δὲν πέθανε -
πάνου στὰ καραούλια λάμπουνε τὰ μάτια τους,
μία μεγάλη σημαία, μία μεγάλη φωτιὰ κατακόκκινη
καὶ κάθε αὐγὴ χιλιάδες περιστέρια φεύγουν ἀπ᾿ τὰ χέρια τους
γιὰ τὶς τέσσερις πόρτες τοῦ ὁρίζοντα.

Διονύσιου Σολωμού, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, (αποσπάσματα)

O Aπρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,
Kι’ όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε.

Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,
Kαι μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,
Kι’ ολόλευκο εσύσμιξε με τ’ ουρανού τα κάλλη.
Kαι μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,
Έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,
Που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·
Tο σκουληκάκι βρίσκεται σ’ ώρα γλυκιά κι’ εκείνο.
Mάγεμα η φύσις κι’ όνειρο στην ομορφιά και χάρη,
H μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι·
Mε χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει·
Όποιος πεθάνη σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει.

Tρέμ’ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της.

............................................................................................

Για την αιωνιότητα, που μόλις τα χωράει·
Στα μάτια και στο πρόσωπο φαίνοντ’ οι στοχασμοί τους·
Tους λέει μεγάλα και πολλά η τρίσβαθη ψυχή τους.
Aγάπη κι’ έρωτας καλού τα σπλάχνα τους τινάζουν·
Tα σπλάχνα τους κι’ η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν·
Γλυκιά κι’ ελεύθερ’ η ψυχή σα νάτανε βγαλμένη,
Kι’ υψώναν με χαμόγελο την όψη τη φθαρμένη.

Νίκου Εγγονόπουλου, Ποίηση 1948 τούτη η εποχή του εμφυλίου σπαραγμού δεν είναι εποχή για ποίηση κι' άλλα παρόμοια : σαν πάει κάτι να γραφή είναι ως αν να γράφονταν από την άλλη μεριά αγγελτηρίων θανάτου γι' αυτό και τα ποιήματά μου είν' τόσο πικραμένα (και πότε - άλλωστε - δεν είσαν;) κι' είναι - προ πάντων - και τόσο λίγα

Μανόλη Αναγνωστάκη, Στον Νίκο Ε… 1949 Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες. Εφιάλτες, Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα.  (Μα ποιός με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά;).

Κωνσταντίνου Καβάφη, Μέρες του 1908

Τον χρόνο εκείνον βρέθηκε χωρίς δουλειά·
και συνεπώς ζούσεν απ’ τα χαρτιά,
από το τάβλι, και τα δανεικά.

Μια θέσις, τριώ λιρών τον μήνα, σε μικρό
χαρτοπωλείον του είχε προσφερθεί.
Μα την αρνήθηκε, χωρίς κανένα δισταγμό.
Δεν έκανε. Δεν ήτανε μισθός γι’ αυτόν,
νέον με γράμματ’ αρκετά, και είκοσι πέντ’ ετών.

Δυο, τρία σελίνια την ημέρα κέρδιζε, δεν κέρδιζε.
Aπό χαρτιά και τάβλι τι να βγάλει το παιδί,
στα καφενεία της σειράς του, τα λαϊκά,
όσο κι αν έπαιζ’ έξυπνα, όσο κι αν διάλεγε κουτούς.
Τα δανεικά, αυτά δα ήσαν κ’ ήσαν.
Σπάνια το τάλληρο εύρισκε, το πιο συχνά μισό,
κάποτε ξέπεφτε και στο σελίνι.

Καμιά εβδομάδα, ενίοτε πιο πολύ,
σαν γλύτωνεν απ’ το φρικτό ξενύχτι,
δροσίζονταν στα μπάνια, στο κολύμβι το πρωί.

Τα ρούχα του είχαν ένα χάλι τρομερό.
Μια φορεσιά την ίδια πάντοτ’ έβαζε, μια φορεσιά
πολύ ξεθωριασμένη κανελιά.

A μέρες του καλοκαιριού του εννιακόσια οκτώ,
απ’ το είδωμά σας, καλαισθητικά,
έλειψ’ η κανελιά ξεθωριασμένη φορεσιά.

Το είδωμά σας τον εφύλαξε
όταν που τάβγαζε, που τάριχνε από πάνω του,
τ’ ανάξια ρούχα, και τα μπαλωμένα εσώρουχα.
Κ’ έμενε ολόγυμνος· άψογα ωραίος· ένα θαύμα.
Aχτένιστα, ανασηκωμένα τα μαλλιά του·
τα μέλη του ηλιοκαμένα λίγο
από την γύμνια του πρωιού στα μπάνια, και στην παραλία.

Νίκου Καρούζου, Πέντε ποιήματα μεσ’το σκοτάδι. Εικόνα

Γυρίζει μόνος
στα χείλη του παντάνασσα σιωπή
συνέχεια των πουλιών τα μαλλιά του.
Ωχρός
με βουλιαγμένα όνειρα κι ανέγγιχτος
νερό τρεχάμενο στα ρείθρα, ωχρός
έλληνας.
Πάντα ο δρόμος μέσ' στα μάτια του
κ' η λάμψη απ' τη φωτιά
που καταλύει
τη νύχτα.
Γυρίζει μόνος
στα χέρια του κλαδί από ελιά
γεμάτος πόνο χάνεται στα δειλινά
αισθάνεται
πως όλα χάθηκαν.
Mην του μιλάτε είναι άνεργος
τα χέρια στις τσέπες του
σαν δυο χειροβομβίδες.
Mην του μιλάτε δε μιλούν στους καθρέφτες.
Άνθη της λεμονιάς
λουλούδια του ανέμου
στεφάνωσέ τον Άνοιξη
τον κλώθει ο θάνατος.

BOB DYLAN ,

"Blowin' In The Wind"

How many roads must a man walk down
Before you call him a man?
How many seas must a white dove sail
Before she sleeps in the sand?
How many times must the cannon balls fly
Before they're forever banned?

The answer, my friend, is blowin' in the wind
The answer is blowin' in the wind.

How many years can a mountain exist
Before it's washed to the sea?
How many years can some people exist
Before they're allowed to be free?
How many times can a man turn his head
And pretend that he just doesn't see?

The answer, my friend, is blowin' in the wind
The answer is blowin' in the wind.

How many times must a man look up
Before he can really see the sky?
How many ears must one person have
Before he can hear people cry?
How many deaths will it take 'til he knows
That too many people have died?

The answer, my friend, is blowin' in the wind
The answer is blowin' in the wind.

Στερεότυπα-Ρατσισμός

ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ: απόψεις, στάσεις ζωής κ’ κρίσεις, που τα μέλη ενός κοινωνικού συνόλου έχουν μάθει να αποδέχονται σαν κάτι το αυτόνοητο. Περιγράφουν και χαρακτηρίζουν μια κοινωνική ομάδα, γενικεύοντας επιμέρους χαρακτηριστικά (υπαρκτά ή μη).

Καταλυτική δύναμη: αφομοιώνονται εύκολα (λόγω απλότητας κ’σχηματοποίησής τους), εισβάλλουν στη ζωή μας από πολύ τρυφερή ηλικία, αναπαράγονται ασυνείδητα σχεδόν καθημερινά.

Αίτια

Ψυχολογικά: έμφυτη τάση ανθρώπου να προσπαθεί να σχηματοποιήσει πράγματα, ανθρώπους κλπ για να τα κατανοήσει (σχηματοποίηση κοινών χαρακτηριστικών, αφαίρεση διαφορών, αναμορφοποίηση)

Πνευματικά: αμάθεια, έλλειψη κριτικής ικανότητας, αδυναμία ελεύθερης σκέψης, φανατισμός, μισαλλοδοξία, απροθυμία για άρση προκαταλήψεων, ανάλογη οικογενειακή ανατροφή

Ηθικά-ψυχικά: συμπλέγματα κατωτερότητας, ανασφάλειες

Κοινωνικά: ανταγωνισμός στις σύγχρονες κοινωνίες, τάση για περιθωριοοποήση κοινωνικών ομάδων, προβολή και αναπαραγωγή στερεότυπων αντιλήψεων από τα ΜΜΕ

Πολιτικά: μηχανισμοί προπαγάνδας, χειραγώγηση, αποπροσανανατολισμός κοινής γνώμης, όξυνση πολιτικού φανατισμού

Συνέπειες

Άτομο: συνηθίζει στην πνευματική νωθρότητα κ’οκνηρία, περαιτέρω πνευματική αποτελμάτωση κ’έλλειψη κριτικής σκέψης, ευκολία χειραγώγησης, φανατισμός

Ηθικός-ψυχολογικός τομέας: αφαιρούν τη μοναδικότητα κ’ατομικότητα των ανθρώπων σττους οποίους αναφέρονται/ανασφάλειες, συμπλέγματα κατωτερότητας διαβρώνουν ηθικά την κοινωνία, εκλείπει ο ανθρωπισμός κ’η υπευθυνότητα

Κοινων. τομέας: Απουσία πνεύματος αλληλεγγύης κ’συνεργασίας που διασπά συνοχή κοινωνίας/τα θύματα των στερεότυπων αντιλήψεων συχνά αντιδρούν – εντάσεις/αποξένωση κ’ περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων

Πολιτικ. τομέας: έλλειψη ίσων ευκαιριών για διάλογο κ’συμμετοχή στα κοινά/ κρίση δημοκρατίας λόγω έλλειψης ισότιμης αντιμετώπισης πολιτών

Πνευματικός τομέας: δεν παρέχονται ίσες ευκαιρίες μόρφωσης κ’καλλιέργεας σε όλους τους πολίτες, οπότε δημιουργείται μια κοινωνία δύο ταχυτήτων/απουσιάζει πρωτοτυπία σκέψης/αναστολή προόδου

Οικονομικός τομέας: οι προκαταλήψεις απέναντι στα χειρωνακτικά ή τεχνικά επαγγέλματα-κορεσμός στα επαγγέλματα γραφείου, αύξηση ανεργίας/τα σχετικά με την υπερκατανάλωση στερεότυπα οδηγούν στην υπερεντατικοποίηση της εργασίας/γενικά, μη αξιοποίηση του παραγωγικού δυναμικού της χώρας

Συνολικά: η εξέλιξη της κοινωνίας με στενούς ορίζοντες κ’ με άτομα μισαλλόδοξα κ’ δογματικά είναι αδύνατη. Για την ορθή λειτουργία της δημοκρατίας και τη διαμόρφωση ιδανικών συνθηκών ατομικής κ’ κοινωνικής ζωής είναι απαραίτητη η άρση των προκαταλήψεων

Προτάσεις-τρόποι αντιμετώπισης

Άτομο: πνευματική καλλιέργεια, αυξημένη ευαισθησία /επικράτηση ηθικών κ’πνευματικών αξιών/απομάκρυνση από αλαζονεία, φιλαυτία/ο άνθρωπος να συνειδητοποιήσει τον εαυτό του, να αποδεχτεί πως κι αυτός έχει αδυναμίες κ’ατέλειες.

Οικογένεια: να μεταβιβάσει στο παιδί ανθρωπιστικές αξίες (ανεκτικότητα, σεβασμό, αλληλεγγύη...

Εκπ/ση: να μην αναπαράγει στερεότυπα, αλλά να καλλιεργεί διαλεκτικό τρόπο σκέψης κ’ να οξύνει κριτική ικανότητα αποφεύγοντας το δογματισμό

Πνευματικοί άνθρωποι: να ευαισθητοποιούν πολίτες κ’ να δίνουν το καλό παράδειγμα με τη δράση τους

Πολιτεία: διασφάλιση ίσων ευκαιριών σε όλα τα μέλη της κοινωνίας, κοινωνική δικαιοσύνη/ το δημοκρατικό πολίτευμα να διαπαιδαγωγεί με την ιδέα του σεβασμού, του διαλόγου, της ανεκτικότητας

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ: Θεωρία που υποστηρίζει την ανωτερότητα μιας φυλής κι αποβλέπει στη διατήρηση της «καθαρότητας»της κ’στην κυριαρχία της επί των άλλων/το σύνολο των αντοδράσεων, εκδηλώσεων, ενεργειών κτλ. που, συνειδητά ή όχι, απορρέουν από την πίστη στην παραπάνω θεωρία/ εχθρότητα εναντίον μιας άλλης κοινωνικής ομάδας που συνήθως εκδηλώνεται με ενέργειες είτε βίαιες, είτε που αποσκοπούν στον αποκλεισμό της από δραστηριότητες (επαγγελματικές, κοινωνικές κ.α.) του κοινωνικού συνόλου

Μορφές ρατσισμού: εθνικός (εθνικισμός, σοβινισμός), φυλετικός, κοινωνικός (πολιτικο-ιδεολογικές, πνευματικές, οικονομικές, πολιτιστικές/σε βάρος των γυναικών, των μειονεκτούντων, των ατόμων με ειδικές ανάγκες, των μειονοτήτων, των ομοφυλοφίλων, ατόμων με AIDS κ.λπ.), θρησκευτικός (δόγματα, αιρέσεις)

Αίτια

Οικονομικά:

è ισχυρά οικονομικά κράτη/ ομάδες περιφρονούν αρκετά έθνη ή φυλές θέλοντας να διασφαλίσουν τα οικονομικά τους συμφέροντα και την εξουσία

è η οικονομική κρίση που επιτείνεται από την άνιση κατανομή του πλούτου (γεωφυσικοί πόροι, εθνικό εισόδημα) εξάπτει τον ρατσισμό μεταξύ ανεπτυγμένων-υποανάπτυκτων/αναπτυσσόμενων χωρών

è η εξάντληση των πρώτων υλών οδηγεί σταδιακά στην έλλειψη οικονομικών πόρων κ’κατά συνέπεια στην έξαρση της ανεργίας, της υπο-απασχόλησης, που επιτείνουν την ανέχεια, τη φτώχεια κ΄την εξαθλίωση των ατόμων (επομένως, είναι άτομα πιο ευάλωτα στο θυμό κ’ στη χειραγώγηση, το «διαφορετικό» γίνεται ο εύκολος στόχος, ο αποδιοπομπαίος τράγος)

πολιτικά:

è πολιτικά συμφέροντα κ’σκοπιμότητες τείνουν να επιβάλλουν την ιδεολογία των ισχυρών

è ιδεολογικές διαφορές, πολιτικός δογματισμός κ’φανατισμός

è αποπροσανατολισμός κοινής γνώμης από ζωτικά προβλήματα, στροφή της κατά ενός «εχθρού» ως μια προσπάθεια χειραγώγησης, υποδαύλισης οργής κ’ φόβου που ενισχύει κ’ νομιμοποιεί αντι-δημοκρατικές πρακτικές

è επικράτηση ολοκληρωτικών καθεστώτων τα οποία στηρίζονται στην  ανάπτυξη προπαγάνδας εθνικιστικού περιεχομένου ( =οι εθνικιστές πιστεύουν στην μοναδικότητα κ’ ανωτερότητα έθνους τους /ανάγκη των λαών για εθνική ανεξαρτησία /συσπείρωση των ομοεθνών κ’έξαρση εθνικιστικών ρευμάτων στα πλαίσια ανταγωνισμών /νέος παγκόσμιος συσχετισμός δυνάμεων κ’ τάση παγκοσμιοποίησης, όχι αρεστή ή αποδεκτή από όλους)

κοινωνικά:

è η οικονομική κρίση, η ανεργία (που αυξάνεται συνεχώς το τελευταίο διάστημα) έχει ως αποτέλεσμα την ανέχεια, τη φτώχεια κ΄την εξαθλίωση των ατόμων, συνθήκες που δημιουργούν εντάσεις, συγκρούσεις κ’ καθιστούν πιο εύκολη την στοχοποίηση των μεταναστών κ’ των προσφύγων που διεκδικούν θέσεις εργασίας από τους γηγενείς

è η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής (είτε λόγω του υδροκεφαλισμού των αστικών κέντρων κ’του ανταγωνιστικού κ’καταναλωτικού τρόπου  ζωής) ενθαρρύνει τον ατομισμό, τον ανταγωνισμό, άρα διαβρώνει την κοινωνική συνοχή

è η κρίση των ηθικών αξιών –αρχών κ’ του δημοκρατικού συστήματος επιβεβαιώνουν την  άναρχη κοινωνική διάρθρωση κ’ επιτείνουν τη ρατσιστική συμπεριφορά των ατόμων

πνευματικά

è πνευματική ένδεια, έλλειψη κριτικής σκέψης, μισαλλοδοξία κ’ φανατισμός= απόρριψη της διαφορετικότητας, άτομα ευάλωτα στη χειραγώγηση

ψυχολογικά:

è συμπλέγματα κατωτερότητας ή ανωτερότητας, εγωκεντρισμός, επιβολή κ’ επίδειξη δύναμης, βίαιης ρατσιστικής συμπεριφοράς ως αναπλήρωση άλλων ικανοτήτων, ως απόδειξη υπεροχής

θρησκευτικά:

è θρησκευτικός φανατισμός λόγω των διαφορών στις «αρχές»κάθε θρησκείας

è μισαλλοδοξία που καλλιεργείται στις θρησκευτικές διαφοροποιήσεις από διάφους ηγέτες

è επιθυμία υπεροχής ενός δόγματος εις βάρος άλλων

Επιπτώσεις

Θύματα ρατσισμού:

è Όποιος υφίσταται ρατσισμό απομονώνεται από πολιτικές, οικονομικές, πολιτιστικές δραστηριότητες- χωρίς κοινωνικά κίνητρα πέφτει στην αδράνεια-η κοινωνία στερείται ένα μέρος δημιουργικού παραγωγικού πληθυσμού κ’τα ίδια τα άτομα βουλιάζουν περισσότερο στην ανέχεια (που με τη σειρά της φέρνει κι άλλες συγκρούσεις κλπ- φαύλος κύκλος)

è καταρράκωση της ανθρώπινης προσωπικότητας, έλλειψη αυτοπεποίθησης, ψυχολογικά προβλήματα, αντιδράσεις συχνά σπασμωδικές: περιθωριοποιούνται, ανταποδίδουν τον ρατσισμό, βιαιοπραγούν, εγκληματούν (φαύλος κύκλος)

Κοινωνία:

è καλλιεργούνται μίση, εχθρότητα, φόβος –αυτά προκαλούν ανταγωνισμό κ’συγκρούσεις: ο διπλανός αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος, υπονομεύεται η συλλογικότητα.

è καταπατούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα, υπονομεύονται οι ατομικές ελευθερίες

è κλονίζεται ο κοινωνικός κορμός, ενώ είναι εμφανής η αποδιάρθρωση  και η αποσύνθεση του πολιτειακού γίγνεσθαι, κίνδυνος για κατάλυση δημοκρατικών πολιτευμάτων κ’ καθιέρωση ολοκληρωτικών συστημάτων

è οξύνεται ο διεθνής ανταγωνισμός, διάσπαρτες ανά την υφήλιο οι εστίες πολέμου

è υπονομεύεται η παγκόσμια ειρήνη και η δικαιοσύνη στον πλανήτη

è Υπονομεύεται η συνεργασία ατόμων κ’ λαών, στασιμότητα κ’οπισθοδρόμηση ανθρώπινου πολιτισμού

Τρόποι αντιμετώπισης

Άτομο: ανθρωπιστική παιδεία, συνειδητοποίηση, αποδοχή της ιδιαιτερότητας, της διαφορετικότητας[1] ΟΛΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ, ΟΛΟΙ ΙΣΟΙ

Σχολείο: ενίσχυση ανθρωπιστικών αρχών, δραστηριότητες που προωθούν συνεργασία, πολυπολιτισμικότητα

ΜΜΕ: ευαισθητοποίηση κοινής γνώμης, όχι αναπαραγωγή κ’ προβολή στερεοτύπων, στηλίτευση ρατσιστικών πρακτικών, προβολή προτύπων ανεκτικότητας

Πνευματικοί άνθρωποι: διάψευση των ρατσιστικών βιολογικών θεωριών/καλλιέργεια της ιδέας της αμοιβαίας αποδοχής ανθρώπων κ’ λαών / ευαισθητοποίηση

Πολιτεία: ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών, ισονομία, αξιοκρατία/ ειδικές ευκαιρίες σε άτομα/ομάδες που μειονεκτούν σωματικά, πνευματικά, κτλ/προγράμματα υποδοχής προσφύγων κ’ ένταξης τους στο κοινωνικό σύνολο- έλεγχος λαθρομετανάστευσης / κυρώσεις σε όσους αδιαφορούν για αντιρατσιστικές προσπάθειες

Κράτη-Διεθνείς οργανισμοί: συνεργασία πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών, πνευματικών κ’επιστημονικών ηγετών για επικράτηση διεθνιστικού κινήματος με ειρηνικό, ανθρωπιστικό χαρακτήρα / ενίσχυση ρόλου κ’ έργου διεθνών οργανισμών που να κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση

---

[1] πρβλ, Νίκος Εγγονόπουλος: Ξεχνιέται ο Αδόλφος Χίτλερ;

αλήθεια –των αδυνάτων αδύνατο-

ποτέ δεν εκατάφερα να καταλάβω

αυτά τα όντα που δεν βλέπουνε

το τερατώδες κοινό γνώρισμα τ’ ανθρώπου

-το εφήμερο

της παράλογης ζωής του-

κι ανακαλύπτουν διαφορές

-γιομάτες μίσος-διαφορές-

σε χρώμα δέρματος φυλή

θρησκεία.